W zbiorach działu kartografii Muzeum w Cieszynie znajduje się najstarsza, pochodząca z 1724 r. mapa Księstwa Cieszyńskiego, na której widnieje łaciński tekst, spełniający funkcję współczesnej reklamy regionalnej.

Tłumacząc go na język polski, dowiadujemy się, że:
W górach karpackich, tworzących granicę między Śląskiem, Księstwem Cieszyńskim, Morawami, Węgrami i Polską, pasie się przez cały rok pewien gatunek niezwykle dużych owiec. Wszystkie owce są rogate, a rogi te są osobliwie zakrzywione w tył. Żywią się wyśmienitymi ziołami, rosnącymi obficie w tych górach. Owczarze mieszkają w chatach
z rzadka wybudowanych w górach, które w języku słowiańskim zwą się szałasami. Mleko wydojone uchodzi za najskuteczniejszy środek leczenia podagry. Tu udają się wszyscy dotknięci tą chorobą, a zwłaszcza w miesiącu maju, w którym to okresie siła lecznicza ziół jest najskuteczniejsza; przez cały miesiąc piją to mleko, czym wielu już uzdrowiło, co potwierdzają liczne przykłady w tych miejscach. Te uwagę chcemy tu przytoczyć, aby wyjaśnić zamieszczony niżej rysunek.

Celem tekstu jest poinformowanie potencjalnego odbiorcy o unikalnych walorach terenu Księstwa Cieszyńskiego, jak i zachęcenie do skorzystania z osobliwych właściwości regionu. Określenia: Niezwykle duże owce, (…) wyśmienite zioła, (…) najskuteczniejszy środek leczenia, (…) wielu już uzdrowiło potęgują przekaz informacyjno-perswazyjny. Reklama skierowana była przede wszystkim do zamożnych, których licznie dopadała popularna w XVIII w.  „choroba królów” tj. podagra.

      Zamieszczony na mapie rysunek, przedstawiający osobliwą scenkę kuracyjną, wzmacnia ów przekaz. Pensjonat uzdrowiskowy to górski szałas, wokół którego zgromadzonych jest pięciu mężczyzn. Pierwszy z prawej, stojący przy zagrodzie z owcami, trzyma za rogi olbrzymiego barana zaganianego przez psa myśliwskiego. Za nim z lewej strony znajduje się szałas, wewnątrz którego mężczyzna przygotowuje zapewne wyroby mleczarskie. W pobliżu widzimy osobę grającą na trąbicie – ludowym instrumencie dętym służącym do zwoływania zwierząt, ale i komunikacji między pasterzami, bądź ich rodzinami z dolin. Dalej na lewo, przy drzewie, siedzi zamożny Pan, pewnie oczekujący „mlecznej kuracji”. Obok niego stoi mężczyzna trzymający w prawej ręce czapkę na znak pozdrowienia, w lewej zaś toporek.

      Pierwsza zachowana mapa Śląska Cieszyńskiego wykonana jest zgodnie z metodą rysunku perspektywicznego, polegającą na przedstawieniu wzniesień, które od strony wschodniej bądź południowo-wschodniej zostały podcieniowane. Rzeźba terenu odbiega często kształtem od rzeczywistości, przyjmując nieraz fantazyjny wygląd. Na mapie znajdziemy takie szczyty, jak: Klein Czantorj (Mała Czantoria), Gros Czantorj (Wielka Czantoria), Wróżna (prawdopodobnie pomylona ze szczytem Ostre), Stożek, Karolówka (pomylona z Beskidkiem), Baranj (Barania), Cienków nad Tenkow (Malinką), M. Sczirk (Skrzyczne). Niestety mapa nie podaje danych o wysokości wzniesień. Rysunek sieci rzecznej również nie jest wolny od błędów, co widoczne jest przede wszystkim w partiach górskich oraz na obrzeżach mapy. Poza tym, na omawianym przedstawieniu kartograficznym Księstwa Cieszyńskiego znajdziemy wiele stawów, których lokalizacja różni się od współczesnej. Najwięcej na mapie zaznaczonych jest osiedli, które podzielone są ze względu na wielkość, znaczenie itp. Mamy urbs celebris (miasto główne), miasto, arx et castellum (zamek i twierdzę), pagus cum templo (wieś z kościołem), pagus fene templo (wieś bez kościoła), villa (przysiołek), vicus (pojedyncze domy), co daje w sumie 520 zaznaczeń. Czterdzieści cztery symbole kółek otoczonych kropkowaniem oznaczają miejsca, w których występują szałasy uzdrowiskowe. Mapa zawiera również dane o miejscu wyrobu papieru czy hut żelaza. Zaskakujący jest zupełny brak dróg na pierwszej mapie Księstwa Cieszyńskiego, jednak dzięki temu jest ona bardziej przejrzysta i czytelna. Terytorium Księstwa Cieszyńskiego zaznaczone zostało kolorem niebieskim, wydzielone z jego obszaru tzw. państwa stanowe Bilicensis (bielskie) i Oderbergensis (bogumińskie) zielonym, a Fridecensis (frydeckie) czerwonym. Niektóre miejscowości zostały niepoprawnie zlokalizowane, co związane jest z błędnymi badaniami terenowymi, często oszacowaniem rzeźby terenu „na oko”.

      Unikatowa w Polsce, znajdująca się w cieszyńskim Muzeum, pierwsza mapa Księstwa Cieszyńskiego stanowi jedną z wersji mapy Jana Nigrinusa. Odbita została z płyty miedzianej przez rytownika J. L. Andrea. Ma ona bliźniacze odbicie, które znajduje się w Opawie oraz starszą, spokrewnioną wersję w Brnie, wykonaną przez samego Nigrinusa, różniącą się jednak tekstem, rysunkiem oraz wyglądem mapy. Wspomniana pierwsza edycja  nie posiada napisu dotyczącego cudownych owiec, mleka i ziół. Dedykowana jest ona  właścicielowi ziemi cieszyńskiej Leopoldowi Lotaryńskiemu. Jej wykonanie zdradza brak kunsztu kreślarskiego autora. Różnice są również widoczne przy obramowaniu winiet z nazwą mapy, gdzie w starszej wersji przedstawieni są ówcześni strażnicy graniczni oraz dodany rok wydania  – 1724,  natomiast w nowszej (egzemplarz w Muzeum) węgierscy hajducy.

Kategorie: CIEKAWOSTKI