Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratów w Cieszynie

Księgozbiór Braci Miłosiernych, funkcjonujący w strukturze cieszyńskiego Konwentu, jako wydzielona statutowo i utrzymywana ze środków zakonnych jednostka o nazwie Archiwum i Biblioteka OO. Bonifratrów w Cieszynie. Jest ona najstarszą zachowaną do czasów współczesnych cieszyńską kolekcją biblioteczną. Jej historia w bezpośredni sposób wiąże się z losami założonego w Cieszynie na przełomie XVII i XVIII w. klasztoru Braci Miłosiernych, w którym od początku zabiegano o stworzenie własnego księgozbioru. Wymagało tego zarówno życie religijne Konwentu, jak i służba pełniona przez braci w szpitalu i aptece. Potrzeby te zadecydowały jednocześnie o użytkowym charakterze klasztornej biblioteki i tematyce gromadzonych książek. Według katalogu sporządzonego w latach trzydziestych XX w., biblioteka OO. Bonifratrów obejmowała 1 539 dzieł, wśród których 5 wydanych zostało w XVI, 11 w XVII, a 110 w XVIII w. Reszta książek nie była datowana bądź też pochodziła z XIX i XX w. Obecnie księgozbiór cieszyńskiego Konwentu Braci Miłosiernych liczy ponad 3 000 woluminów (z tego 194 starodruki oraz około 1 700 książek dawnych, wydanych do połowy XX w.) i dodatkowo ok. 200 rękopisów w archiwum. Od początku swojego istnienia jest przechowywany w siedzibie Konwentu. Biblioteka w dalszym ciągu powiększa swoje zasoby, stając się istotną w cieszyńskim środowisku placówką, oferującą czytelnikowi dzieła głównie z zakresu teologii, medycyny oraz historii Kościoła.

Antoni de Govea, Leben, Tod und Wunder-Werck deß heiligen Joannis Dei, Prag 1711 Książka, będąca klasycznym przykładem dzieła hagiograficznego, poświęcona została założycielowi Zakonu Braci Miłosiernych, św. Janowi Bożemu (1495-1550). Urodzony w portugalskiej miejscowości Monterom-o-Novo Jan Boży (właśc.. Cidade), spędził młodość jako żołnierz, na codzień spotykając się z bólem i cierpieniem. Pod wpływem tych doświadczeń oraz kazań Jana z Ávila przeżył głębokie nawrócenie i w 1539 r. założył w Grenadzie pierwszy przytułek dla chorych i potrzebujących. Na fali reform Dobory Trydenckiego II jego dzieło dynamicznie się rozwijało. W okresie rządów Filipa II hojnie obdarzani środkami finansowymi bonifratrzy rozpoczęli ekspansję swojego charyzmatu na tereny całej katolickiej Europy, wszędzie niosąc pomoc i pocieszenie. Widoczny na zdjęciu miedzioryt przedstawia św. Jana Bożego na tle jego dzieł.

Jan Drachny, Widok klasztoru i kościoła Bonifratrów w końcu XVIII w. Rysunek wykonany przez Jana Drachnego, absolwenta Uniwersytetu Wiedeńskiego, późniejszego współtwórcę wieży ratuszowej w Cieszynie oraz architekta Rzeczypospolitej Krakowskiej. Budowę klasztornego kompleksu w Cieszynie ukończono w 1719 r. Wznosił się on na wzgórzu, w sąsiedztwie XVI-wiecznego kościoła pw. Św. Trójcy. Do 1800 r. w klasztornym szpitalu opiekę znaleźć miało 40 000 pacjentów, spośród których 37 000 wróciło do zdrowia.

Protocollum hospitalis Teschinensis ff. Misericordiae … ab Anno 1773 Rejestr pacjentów, przyjętych do szpitala bonifratrów w Cieszynie w latach 1773-1804, zawierający imiona i nazwiska chorych, ich wiek, wyznanie, miejsce urodzenia i zamieszkania, datę przyjęcia, diagnozę, sposób leczenie oraz datę wypisu ze szpitala, lub też datę ewentualnego zgonu. Rejestr, w 2009 r. poddany gruntownej konserwacji, jest największą objętościowo jednostką w zasobie klasztornego archiwum (23x37x14 cm, 7 kg). Zachowana tam dokumentacja szpitala bonifratrów w Cieszynie z okresu od końca XVII wieku aż po II wojnę światową stanowi nieocenione źródło dla badaczy demografii historycznej, a pośrednio wszystkich historyków zajmujących się dziejami Śląska Cieszyńskiego, którzy korzystać mogą np. z materiałów dotyczących skali epidemii spadających na miasto i jego okolicę.

Antoni Janusz, Praca codzienna, coroczna i całożywotna każdego chrześcianina katolickiego, Cieszyn 1857. Aż do połowy XIX w. zarówno w kościołach katolickich, jak i ewangelickich na Śląsku Cieszyńskim używano czeskich książek modlitewnych. Przełomem było ukazanie się w 1857 r. kancjonału opracowanego przez proboszcza w Zebrzydowicach, ks. Antoniego Janusza (1820-1861). Mimo użycia łacińskiej czcionki, niestosowanej dotąd w wydawnictwach przeznaczonych dla ludu, modlitewnik ów zyskał sobie wśród wiernych wielką popularność i wielokrotnie wznawiany, już w XIX w. na większości obszaru Śląska Cieszyńskiego wyparł z użycia modlitewniki czeskie.

Gaspar Erhard, Kristusovo življenje in smert v premišljevanjich in molitvach, V Celovcu 1873 Modlitewnik wydany w Klagenfurcie (Celovec) w języku karynckim, przez niektórych lingwistów uznawanym za dialekt języka słoweńskiego, przez innych traktowanym jako odrębny język, dziś zaliczany do martwych. Autor modlitewnika, Caspar (Gaspar) Erhard (1670 – 1743), jeszcze w połowie XIX w. był jednym z bardziej znanych teologów w kręgu oddziaływania kultury niemieckiej.

Karl Herdach, Wem dient die Sozialdemokratie?, Warnsdorf [1898] Przykład jednej z niezliczonych wysokonakładowych broszur z przełomu XIX i XX w., traktujących o nowych wówczas pojęciach socjaldemokracji, anarchii, czy komunizmu. Z uwagi na ulotny charakter druku, niewiele jego egzemplarzy zachowało się do dnia dzisiejszego. Istnienie owego druku w zbiorach cieszyńskich Bonifratrów jest dowodem, iż braciom, których charyzmat koncentruje się na pomocy chorym i potrzebującym, nie obce były nowe prądy filozoficzne i polityczne. Podobnych broszur i druków ulotnych, dających obraz toczących się w XIX w. sporów ideologicznych, znajduje się sporo w zasobie biblioteki cieszyńskich bonifratrów.

Christian Friedrich Daniel, Sammlung medicinischer Gutachten und Zeugnisse über Besichtigungen und Eröffnungen todter Körper etc., Leipzig 1776. Dzieło niemieckiego lekarza Ch. F. Daniela, wydane pośmiertnie przez jego – podówczas 23-letniego – syna i imiennika. Ch. F. Daniel urodził się 13 września 1714 roku w Sondershausen, studiował medycynę w Jenie i Halle. Później został wykładowca akademickim anatomii w Halle oraz lekarzem nadwornych książąt von Schwarzburg-Sondershausen. Interesował się również patologią ciąży. Sammlung medicinischer Gutachten, stanowiący część bogatej kolekcji ksiąg medycznych znajdujących się w posiadaniu cieszyńskich bonifratrów, zawiera bogaty materiał ilustracyjny. Na reprodukcji widoczny zdeformowany płód człowieka.

August Gottlieb Richter, Anfangsgründe der Wundarzneykunst, Wien 1799 August Gottlieb Richter (1742-1812) był jednym z najwybitniejszych i najbardziej znanych chirurgów niemieckich przełomu XVIII i XIX w. Swoje badania prowadził na uniwersytecie w Getyndze. Opracowanie znajdujące się w bibliotece cieszyńskich bonifratrów to szósty z siedmiu tomów wydawnictwa, przez kilka dziesiątków lat stanowiącego podstawę sztuki cyrylickiej nie tylko w Niemczech, ale i poza granicami Rzeszy. Dzieło opatrzona jest tablicami, ukazującymi narzędzia służące chirurgom w drugiej połowie XVIII w.

Ludwik Perzyna, Nauki cyrulickiey krotko zebranej … część II,. w Kaliszu 1793 Brat Ludwik Perzyna (1742-1800), bonifrater, był jednym z pierwszych polskich autorów traktujących o podstawowych zasadach chirurgii. Według pewnych przekazów, miał jakiś czas przebywać w Cieszynie. Jego wydana w trzech częściach Nauka cyrulicka, przez wiele dziesięcioleci stanowiła najpopularniejszy wśród polskich bonifratrów podręcznik chirurgii.

Zoologia czyli zwierzętopismo, dla szkół narodowych pierwszy raz wydane, Warszawa 1789 Książka sygnowana jego pieczęcią Ludwika Perzyny, co wskazywać może, że należała do jego pokaźnej kolekcji książek z zakresu medycyny oraz nauk przyrodniczych. Największa część owego księgozbioru znajduje się obecnie w Bibliotece Miasta Stołecznego Warszawy Prezentowane tutaj dzieło zawiera kompendium ówczesnej wiedzy z dziedziny zoologii. Jego treści zilustrowane zostały pięcioma starannie wykonanymi tablicami, przedstawiającymi zarówno zwierzęta, jak i anatomię człowieka. Ciekawostką jest pieczęć Biblioteki Konwentu O.O. Bonifratrów w Wilnie, która obrazuje skomplikowane losy książek należących niegdyś do kolekcji O. Ludwika Perzyny.